Stress begrijpen

Ouders van jonge kinderen ervaren soms stress. Een lastige situatie op het werk, zeurende kinderen, het huishouden proberen in goede banen te leiden, tekort aan slaap, gebrek aan vrije tijd, financiële zorgen … Alle dagelijkse rollen en verantwoordelijkheden kunnen voor stress zorgen. Op zich is dat niet erg. Het stelt je in staat je aan te passen aan nieuwe, moeilijke of onverwachte situaties en er gepast op te reageren. Stress maakt deel uit van leven met en zorgen voor jonge kinderen.  

Marie-Anne Vanderhasselt, Psycholoog en onderzoeker aan de Universiteit Gent, Saskia Malcorps, Psycholoog en onderzoeker aan de KU Leuven en Liv Leeman, Coordinator Kindreflex bij het Vlaams Expertise Centrum Kindermishandeling geven je meer inzicht in stress en stressreacties.

• Ouders moeten vaak veel ballen tegelijk in de lucht houden. Dat kan hen stress bezorgen. 
• De emoties of het gedrag van kinderen zijn vaak heftig en onvoorspelbaar en ook dit wekt stress op: een kind weigert kleren aan te doen in volle ochtendspits, gooit het eten op de grond, valt in een regenplas als je net moet vertrekken, luistert niet naar jou of kan de slaap maar niet kan vatten. Dit is allemaal eigen aan kind zijn. Ouders proberen op al die situaties te reageren, zichzelf flexibel opstellen, plannen bij te sturen en proberen de rust in het gezin te bewaren. Maar soms hebben ouders het gevoel geen controle meer te hebben over al de ballen in de lucht. Dat zorgt ervoor dat het bakje vol loopt. Je kan het vergelijken met een elastiekje: als je niet tot het uiterste gaat en op tijd ontspant, is er niets aan de hand. Maar als je het elastiekje oprekt tot het bijna knapt, kun je in de problemen komen.
• Ook de overgang naar ouderschap kan stressvol zijn. Er verandert plots heel veel. Een nieuwe rol als ouder, de relatie met de partner verandert. De meeste ouders hebben ook nog heel wat vragen of twijfels over hun aanpak. Het gevoel dat ze verantwoordelijk zijn voor hun kind, terwijl ze het ook allemaal zelf niet weten, brengt heel wat teweeg. Daarbovenop komen ook verwachtingen van mensen uit de omgeving. Zij hebben misschien een andere kijk op opvoeding en dat kan ouders onzeker maken.

• Stress is een reactie van ons lichaam en brein bij bedreigende situaties. Wat er van ons verwacht wordt, is meer dan de kracht of tijd die we op dat moment hebben. Meestal hebben we dit gevoel als iets onvoorspelbaar, oncontroleerbaar of nieuw is. Je lichaam reageert: je hartslag gaat omhoog, je begint te zweten, je ademt sneller. Korte stressreacties zijn eigenlijk goed, want ze helpen ons reageren op situaties. Maar het is niet ok als stress blijft aanhouden. Je lichaam staat altijd aan en je gedachten draaien overuren. Je voelt je aanhoudend moe, je hebt het gevoel dat je het allemaal niet meer rond krijgt, dat je de pedalen kwijt bent. Dan loop je continu op de tippen van je tenen en krijg je het gevoel dat je bij een kleine prikkel meteen in een stressreactie schiet. Je voelt je daarna schuldig of boos.
• Als je stressniveau stijgt, heeft dat ook een impact op je denken en voelen. Sommige dagen zullen ouders geduldig de lepel oprapen die hun peuter telkens weer op de grond gooit, maar door het stijgende stressniveau, kan dit plots genoeg zijn. Het zwart-wit denken wordt geactiveerd en ouders reageren emotioneel. Het lukt niet meer om helder of genuanceerd te denken en afstemming met het kind is veel moeilijker. Sommige ouders voelen zich nadien gefaald of hebben schuldgevoelens over die gedachten.
• Wat belangrijk is, is hoe we met die stress omgaan. Kinderen leren op deze manier ook van hun ouders hoe ze weer tot rust kunnen komen in stressvolle situaties. En net zoals een onrustig kind nood heeft aan de nabijheid van een rustige ouder, kan een gestresseerde ouder geholpen worden door een rustig iemand in  de buurt. Na een stressreactie is het belangrijk rust op te zoeken, te ontspannen.

Kinderen zijn heel gevoelig, ze voelen ons aan met heel hun lijfje. Al van in de buik kan een baby stress bij de moeder voelen. Kinderen stemmen zich af op de ouder die bij hen is, want ze zijn ook afhankelijk van die ouder. Stress, maar ook rust zijn besmettelijk. Gevoelens van rust en veiligheid geven we dus ook door aan onze kinderen. Verbindende activiteiten, zoals samen spelen, zingen, gek doen … kunnen daarbij helpen. Maar ook gewoon fysiek, rustig en met je volle aandacht voor je kind aanwezig zijn.

• Een netwerk hebben waarop je kan steunen als het even niet meer gaat, kan helpen. Wie zijn de hulplijnen van een ouder op zo’n moment?  Merk je als zorgverlener, partner, familielid, buur of vriend dat een ouder in het rood zit en daardoor niet meer helder kan nadenken? Wees dan een luisterend oor en erken dat het een hele uitdaging is. Kom niet onmiddellijk met advies of oplossingen, maar neem eerst de tijd om écht te luisteren en er te zijn. Gehoord en gezien worden kan een ouder weer wat ademruimte geven om zelf de rust terug te vinden.
• Mensen die aanhoudend stress ervaren kruipen vaak in hun schulp en nemen wat afstand. Zo zullen ze minder hun twijfels of negatieve gedachten delen met hun familie of vrienden, en hebben vaak meer oog voor de dingen die niet goed lopen. Maar juist door je twijfels en bezorgdheden te delen met anderen, worden ze kleiner en kan je er beter mee omgaan. Als je zelf stress ervaart, probeer je dan toch open te stellen naar het netwerk rondom je. Ook iedereen binnen een netwerk van ouders van jonge kinderen zou zich hier bewust van moeten zijn, om tijd te maken voor momenten voor rustige en open gesprekken.
• Dat we meer en meer stress ervaren is ook deels eigen aan de tijdsgeest en de individualistische cultuur waarin we leven. We willen heel wat dingen tegelijkertijd doen, willen niets missen en leggen de lat hoog. Maar zo putten we op termijn ons brein uit, en vooral de hersendelen die instaan om met onze negatieve emoties en gedachten om te gaan. Je hebt dan minder kracht om met uitdagende of stresserende situaties om te gaan. Meer in het hier en nu leven, proberen te accepteren hoe de dingen verlopen en niet continu denken aan de vele verwachtingen of sociale druk zijn daarom belangrijk. Het onderzoek van The Society for Affective Science bevestigt dat de Westerse, individualistische waarden een grote rol spelen in de prevalentie van ouderlijke burn-out.
• Je kan ouders ondersteunen door hen te leren zich te  wapenen tegen stress door alert te leren zijn voor de signalen van hun lichaam. Zuchten, spanning in de schouders, sneller en hoger ademen,...: allemaal signalen waarop men kan inspelen door een moment voor zichzelf te nemen en opnieuw te kalmeren. Uiteraard is het als ouder niet altijd haalbaar om op zo’n momenten zonder kinderen te zijn. Je kan de stress ook aanpakken met kinderen: samen springen of dansen of rustig in een boekje kijken. Bovendien leren ouders zo ook aan hun kinderen wat ze kunnen doen om te ontladen of ontspannen.
• Stilstaan bij de gedachten tijdens stressmomenten, kan inzichten geven en op die manier helpend zijn.  Gedachten tijdens die stressmomenten proberen om te buigen, kunnen helpen om de stress niet te laten opbouwen.
• Op sociale media worden ouders overstelpt met foto’s van perfecte gezinnen in netjes opgeruimde huizen. Dat is niet echt helpend voor zoekende ouders. Hen het gevoel en de bevestiging geven dat ze niet alleen zijn met hun uitdagingen, lastige momenten en verwarde gevoelens, kan ouders sterken. Eerlijke contacten met andere prille ouders is erg helpend voor ouders.

Zie of voel je dat een ouder in je omgeving hulp nodig heeft? Wees zacht en begripvol. Begrijp dat het niet altijd eenvoudig is. Toon dat je echt wil luisteren en er echt wil zijn. Vraag hoe je kunt helpen. 

Zorg je zelf voor jonge kinderen? Praat over je opvoedstress met je partner, familie, vrienden, buren, collega’s … Bespreek wat zij voor jou kunnen doen als het je even te veel wordt.