Jeugddelinquentie

Als wordt vastgesteld (via een proces-verbaal) dat een minderjarige een delict pleegde (of ervan verdacht wordt), is eerst het jeugdparket aan zet.

Het parket heeft op basis van het decreet jeugddelinquentierecht verschillende mogelijkheden: 

• seponeren, al dan niet met een waarschuwingsbrief of -oproep
• voorwaarden opleggen (waaronder een plaats- of contactverbod, een leerproject volgen, een behandeling volgen)
• een positief project
• een bemiddelingsaanbod

Bij ernstige feiten kan het jeugdparket de jeugdrechter vorderen om een maatschappelijk onderzoek uit te voeren en een voorlopige maatregel te nemen. Daarbij houdt de jeugdrechter rekening met de leeftijd en persoonlijkheid van de jongeren, de leefomgeving, de veiligheid van de jongere en het gevaar dat de jongere voor de samenleving vormt. In de fase ten gronde kan de jeugdrechtbank ook nog een sanctie opleggen. 

Zowel bij het parket, als de jeugdrechter, als finaal in de fase ten gronde kunnen jeugddelicten op een herstelgerichte en constructieve manier afgehandeld worden. 

De cijfers worden voorgesteld van de diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling (HCA) naar afhandelingsvorm: gemeenschapsdienst, herstelgericht groepsoverleg (hergo), herstelbemiddeling, leerproject en positief project.

Jongeren worden om heel uiteenlopende redenen bij een HCA-dienst aangemeld. Onderstaande grafiek geeft de top 5 van de aard van de betrokken feiten weer. Opzettelijke slagen en verwondingen (25,2%) vormt de grootste categorie, gevolgd door winkeldiefstal (11,1%) en beschadigingen (7,2%). Het aandeel van drugs dealen en diefstal door middel van geweld of bedreiging bedraagt 6%.  

Het decreet jeugddelinquentierecht kiest er uitdrukkelijk voor om een heldere, snelle en constructieve reactie te geven op jongeren die een delict plegen of daarvan verdacht worden. De nadruk in dat decreet ligt op ambulante reactievormen, waaronder delictgerichte contextbegeleiding. 

Bij een delictgerichte contextbegeleiding worden jongeren intensief ambulant begeleid en wordt ook de context van de jongere actief betrokken. Die reactievorm wordt ingezet om te vermijden dat jongeren in een gemeenschapsinstelling worden geplaatst of om ervoor te zorgen dat ze sneller en met begeleiding kunnen uitstromen. Als een delictgerichte contextbegeleiding gecombineerd wordt met een plaatsing in een gemeenschapsinstelling, dan is het een onderdeel van een gedeeld (forensisch) traject.

Deze reactievorm is intussen sterk vertrouwd in Vlaanderen. In 2023 werden er 150 nieuwe begeleidingen opgestart, iets meer dan in 2022 (129 begeleidingen). Daarnaast wordt delictgerichte contextbegeleiding ook ingezet na kortverblijf.

In meer ernstige dossiers kan het jeugdparket een jeugdrechter vorderen. Het dossier wordt dan voorbereid en verder opgevolgd door de sociale dienst jeugdrechtbank (SDJ). 

In 2020 kende het aantal nieuwe vorderingen jeugddelict een opvallende daling, die allicht samenhangt met de neveneffecten van de coronasituatie. Sinds 2021 is opnieuw een toename zichtbaar. In 2023 werden 1.696 nieuwe vorderingen jeugddelict bij de sociale dienst jeugdrechtbank opgetekend, wat een stijging inhoudt met 8,6% ten opzichte van 2022. Deze stijging is gelijklopend aan de stijgende instroom op de jeugdparketten. 

Het decreet voorziet ook de zogeheten derde vorderingsgrond VOS na jeugddelict, waardoor een jongere ook omwille van een verontrustende (leef)situatie door de jeugdrechter kan worden opgevolgd, nadat een jeugddelict is vastgesteld. In 2023 werd 122 keer gebruikgemaakt van die nieuwe vorderingsgrond. Dit aantal is vrij stabiel. In 2022 was dit 121 keer. 

De overgrote meerderheid van het aantal dossiers dat de sociale dienst jeugdrechtbank behandelt gaat over kinderen en jongeren die zich in een verontrustende (leef)situatie bevinden. Begeleidingen omwille van het plegen van een delict zijn een minderheid. Verhoudingsgewijs zijn er ongeveer 87% jongeren in begeleiding in het kader van een verontrusting, 8,6% omwille van het plegen van een delict en een kleine 4% omwille van beide. 

Van alle jongeren die begeleid worden in het kader van een jeugddelict (2.447) worden 806 (33 procent) ook begeleid in het kader van een verontrustende situatie.  

Een jeugdrechter kan een jongere door een ernstig jeugddelict of een ernstige verontrustingsituatie in een gemeenschapsinstelling (GI) plaatsen. Tot 1 maart 2023 was het ook mogelijk om jongeren in een verontrustende (leef)situatie toe te vertrouwen aan de GI. 

In de onderstaande figuur geven we een overzicht van het aantal opnames in de gemeenschapsinstellingen van 2018 tot 2023, opgesplitst naar opnamevorm (regulier, time-out of kortverblijf). 

In totaal waren er in 2023 1.796 opnames (in 2022: 1.734), waarvan 1.154 (64,3%) omwille van een jeugddelict en 642 (35,7%) in het kader van een time-out of verontrustende (leef)situatie. Laatstgenoemde dooft - zoals verwacht - langzaamaan uit.     

Bij een plaatsing naar aanleiding van een jeugddelict kan het zowel gaan om een reguliere opname, als om kortverblijf. Kortverblijf (voor een termijn van 14 dagen) is er ten tijde van corona gekomen als antwoord op de verhoogde druk op de gemeenschapsinstellingen en werd in 2024 decretaal verankerd. Per regio wordt in samenwerking met bestaande partners versterkt ingezet op een snelle uitstroom uit de GI en de opstart van een gedifferentieerd ambulant traject, op maat van de jongere. Het aantal opnames in het kader van kortverblijf blijft relatief stabiel (291 in 2023, 299 in 2022). 

Het aantal reguliere opnames omwille van een jeugddelict is (fors) gestegen ten opzichte van 2022 (863 in 2023, 736 in 2022). Het omvat zowel de gesloten oriëntatie, als gesloten begeleiding. Sinds 1 maart start elke opname in de GI met een gesloten oriëntatie in campus De Grubbe waar op een onderbouwde manier onderzocht wordt of verdere geslotenheid - onder de vorm van een gesloten begeleiding - al dan niet noodzakelijk is. 

De forse stijging ten opzichte van 2022 kan (deels) te wijten zijn aan de capaciteitsuitbreiding in De Grubbe en de kortere wettelijke termijn (maximum 1 maand) waarbinnen jongeren sinds 1 maart 2023 in De Grubbe verblijven (voorheen was dit maximum 2 maanden en 5 dagen), met een snellere doorstroom als gevolg.