Werkzame factoren

Verschillende auteurs komen tot verschillende definities van wat een werkzaam element of werkzame factor is.

Zo definiëren Veerman en Bodden (2018) een werkzame factor (soms ook kernelement genoemd) als een benoembare en in concrete stappen uitgewerkte verzameling samenhangende (professionele) gedragingen met een bepaald doel, die een in de tijd te begrenzen eenheid vormen.  

Voor Wartna e.a. (2012) zijn werkzame elementen gekoppeld aan de gekozen doelen van de interventie, moeten ze aansluiten bij de doelgroep en moeten ze bijdragen aan een goede uitvoering van de interventie. Een (goede) combinatie van werkzame factoren maakt de interventie effectief.

Spanjaard e.a. (2015) maakt het onderscheid tussen: 

• Inhoudelijke elementen 
• Structuurelementen 
• Contextuele elementen 

Er wordt onderscheid gemaakt tussen algemeen werkzame factoren, de factoren die bijdragen aan effectief handelen bij elke vraag of probleem, en specifieke werkzame factoren. Dit zijn factoren die werken in een specifieke sector of thema, bijvoorbeeld bij het trainen van ouderlijke vaardigheden. 

 Algemeen werkzame factoren zijn: 

• Alliantie 
  Dit slaat op de relatie tussen de hulpverlener en de cliënt. 
  Uit onderzoek (Scholte, 2017, p 91; Lippens, 2019 p20, e.a.) blijkt alliantie een belangrijke voorspeller voor de effectiviteit van de interventie. Een sterke vertrouwensband vergroot de kans dat de cliënt zich openstelt voor de hulp, wat de effectiviteit van de interventie ten goede komt. 
   
• Programma-integriteit 
  Dit betekent dat de interventie op de juiste manier (volgens de handleiding en onderliggende theorie) wordt uitgevoerd.  
   
• Naast het correct uitvoeren van alle nodige elementen van de interventie, zijn de achterliggende theorieën van belang omdat interventies met een duidelijke theoretische onderbouwing meer effectief zijn dan interventies zonder deze onderbouwing.  
  Er zijn echter weinig sterk theoretisch onderbouwde interventies (vaak zijn interventies gebaseerd op ‘theorietjes’ maar deze zijn niet altijd empirisch getoetst) en worden in de realiteit de meeste interventies gebaseerd op eigen opvattingen en ideeën, op intuïtie. Dit vormt een probleem omdat intuïtie niet altijd een goede voorspeller is voor effectieve interventies. In plaats daarvan moeten hulpverleners zich laten leiden door kennis en systematische ervaringen met een wetenschappelijke basis (Van Der Laan, 20081).  
   
• Professionaliteit 

Van Der Laan (2008) beschrijft professionaliteit als “de eisen die de werker kunnen worden gesteld en niet zozeer aan de cliënt of de methodiek”. Een hulpverlener moet opgeleid zijn om de theoretische overwegingen achter een interventie te kunnen begrijpen en toepassen. Naast deze theoretische kennis, moet een hulpverlener opgeleid zijn om in te kunnen spelen op de specifieke cliënt. Dus naast de onderbouwing van een interventie (programma-integriteit) is ook de professionaliteit van de hulpverlener van belang. 

In de nationale en internationale onderzoeksliteratuur ontstaan langzaam de contouren van interventies die effectief zijn bij de aanpak van de ernstige opvoedingsproblemen in gezinnen. 

Als we de verschillende bronnen samenleggen, komen we tot deze soorten werkzame elementen binnen het jeugd- en gezinsbeleid in Vlaanderen:

Algemene werkzame elementen gelden voor alle interventies die gericht zijn op het welzijn van kinderen, jongeren en gezinnen. Dit omvat onder andere een planmatige en methodische aanpak, het betrekken van de doelgroep (zoals kinderen, jongeren en hun ouders), het aanpassen van de interventie aan de sociaal-culturele waarden en context van de doelgroep, en het inzetten van adequaat opgeleide professionals. Het is van belang dat hulpverleners hierbij oog hebben voor de specifieke kenmerken van de doelgroep, zoals leeftijd, culturele achtergrond en specifieke behoeften.

Specifieke werkzame elementen zijn gericht op bepaalde thema’s en doelgroepen binnen het jeugd- en gezinsbeleid. Dit kan bijvoorbeeld gaan over interventies gericht op schooluitval bij jongeren, het voorkomen van jeugddelinquentie, of interventies die zich richten op de ondersteuning van ouders in kwetsbare situaties. Voor specifieke doelgroepen en problemen zijn aparte werkzame factoren ontwikkeld die rekening houden met de unieke context van de doelgroep.

Inhoudelijke werkzame elementen gaan over de doelstellingen, de doelgroep, de onderliggende theorie en de methoden die gebruikt worden binnen de interventie. Dit kunnen concrete strategieën zijn die professionals toepassen om de gewenste resultaten te behalen, zoals het opstellen van een gezinsactieplan, inzetten van buddy’s, of het organiseren van vaardigheidstrainingen voor ouders of jongeren. Deze elementen zijn essentieel om het handelen van de professional effectief en doelgericht te maken.

Werkzame elementen in de uitvoering hebben betrekking op de context en de randvoorwaarden die van belang zijn voor een succesvolle uitvoering van de interventie. Dit omvat voldoende financiële middelen, een ondersteunend netwerk van hulpverleners, en een goede samenwerking tussen verschillende actoren zoals scholen, welzijnsorganisaties en lokale besturen. In Vlaanderen is er bijvoorbeeld veel aandacht voor intersectorale samenwerking, waarbij verschillende diensten (zoals Opgroeien, Huizen van het Kind, CLB's en CAW's) samenwerken om een integraal aanbod te bieden.