Wat is de presentietheorie?

Het uitgangspunt van deze benadering is dat je eerst met iemand moet zijn, voordat je er voor iemand kunt zijn. Dit betekent dat je een relatie opbouwt die gebaseerd is op aandacht, betrokkenheid en toewijding. Pas door deze relatie kun je werkelijk begrijpen wat er voor de ander op het spel staat en wat diegene nodig heeft. 

De kern van presentie ligt in het creëren van rechtvaardige en liefdevolle menselijke verhoudingen, vooral in situaties waarin mensen zich onaanzienlijk, kwetsbaar of uitgesloten voelen. Dit geldt met name voor mensen die zich in moeilijke omstandigheden bevinden, zoals ernstige ziekte, sociale uitsluiting of een gevoel van hopeloosheid.

In de professionele praktijk van zorg, welzijn en dienstverlening gaat het erom de mens als geheel te benaderen, waarbij de zorgverlener niet alleen handelt uit een vaktechnisch perspectief, maar uit een diepgaande menselijke betrokkenheid. 

Presentie onderscheidt zich van de gangbare, marktgerichte benaderingen in de zorg. Het richt zich op de waardigheid, kostbaarheid en het verlangen naar geborgenheid van de ander, en houdt rekening met de volledige context van iemands leven. 

Zoals Baart (2004b, pp. 40-41) het verwoordt: 

“Een praktijk waarbij de zorggever zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekt, zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat – van verlangens tot angst – en die in aansluiting dáárbij gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie gedaan zou kunnen worden en wie h/zij daarbij voor de ander kan zijn. Wat gedaan kan worden, wordt dan ook gedaan. Een manier van doen, die slechts verwezenlijkt kan worden met gevoel voor subtiliteit, vakmanschap, met praktische wijsheid en liefdevolle trouw.” 

De betrekking op de ander

De nadruk ligt op de zorgvuldige en toegewijde relatie die de zorgverlener opbouwt met de ander. Dit betekent dat je niet vanuit je eigen belangen of standaardprocedures werkt, maar vanuit een oprechte interesse in de ander. Het doel is niet alleen om vast te stellen wat er moet gebeuren, maar om te ontdekken wat er voor de ander op het spel staat en op welke manier je op een betekenisvolle manier kunt bijdragen aan hun welzijn. 

In de praktijk komt het erop neer dat je niet blindelings handelt volgens een vast protocol, maar altijd afstemt op de situatie van de ander. Wat is voor de ander van betekenis? Waar zitten zijn of haar behoeften en verlangens? Dit vraagt om flexibiliteit, empathie en een vermogen om subtiele signalen op te vangen. De zorg die je biedt, moet passen bij het leven van de ander en bijdragen aan hun waardigheid, zonder dat de kwetsbaarheid van die persoon wordt miskend. Ja richt je op de hele persoon, niet enkel naar wat de problemen.

Doen wat er gedaan kán worden

Daarnaast benadrukt de definitie dat presentie niet alleen gaat om het 'in relatie staan', maar ook om het doen wat gedaan kan worden, in plaats van wat 'moet' gebeuren. Zorg moet altijd relevant en zinvol zijn voor de ontvanger. 

De radicale toewending naar de ander

Presentie vraagt ook om professionele kwaliteiten zoals gevoel voor subtiliteit, vakmanschap, praktische wijsheid en liefdevolle trouw. Het draait om een toewijding aan de ander, ondersteund door de juiste vaardigheden en ethiek. 

Presentie bestond al in de zorgpraktijk voordat het een officiële benaming kreeg. Het is een benadering die werd ontdekt door de praktijk zelf, en die nu als 'presentiebenadering' wordt aangeduid, zodat anderen het kunnen leren en toepassen. Presentie is dus niet een theoretisch concept dat achter een bureau werd bedacht, maar een waardevolle praktijk die is voortgekomen uit de ervaring en de echte zorg voor mensen. 

Presentie heeft bovendien academische wortels in onder andere de wijsbegeerte, theologie en zorgethiek. Ook put het uit verpleegkundige theorieën die zich richten op onderwerpen als menselijke kwetsbaarheid, nabijheid en afstemming, die ook centraal staan in de presentiebenadering. 

Uit ervaring en onderzoek blijkt dat presentie positieve resultaten oplevert voor zowel zorgvragers, zorgverleners als organisaties. 

• Zorgvragers ervaren vaker dat zorgverleners werkelijk aandacht voor hen hebben, ruimte voor hen maken en oprechte belangstelling tonen. Ze voelen zich gezien, gehoord en ondersteund, zelfs in moeilijke situaties.
• Zorgverleners bieden zorg die aansluit bij hun persoonlijke behoeften, helpen hen om hun waardigheid te behouden en ondersteunen hen in het ontwikkelen van hun eigen kracht en talenten.Zorggevers merken dat ze meer kunnen doen dan enkel een productieproces afhandelen. Ze kunnen hun vak met betrokkenheid en expertise uitvoeren, wat hen niet alleen voldoening geeft, maar ook hun motivatie versterkt. Presentie biedt ruimte voor eigen normen en waarden, waardoor zorgverleners hun werk meer op maat kunnen maken en minder gebonden zijn aan strikte regels en procedures.
• Organisaties zien dat de tevredenheid van zowel zorgvragers als zorgverleners toeneemt. De afstemming op de zorgvraag verloopt doelmatiger, met minder vergissingen of herhalingen. Werkplezier en motivatie nemen toe, wat leidt tot meer zelfsturing onder zorgverleners. Tegelijkertijd wordt de hoeveelheid administratie en regels verminderd, waardoor er meer ruimte ontstaat voor effectieve zorg en persoonlijke betrokkenheid.

Bron: www.andriesbaert.nl