"Open-hart-cirkels", 'Ik voel, dus ik weet'

Doel

1. Doelen op microniveau

We maken een onderscheid tussen enerzijds tussendoelen en anderzijds einddoelen. De einddoelen vloeien rechtstreeks voort uit de omschrijving van de (zogenaamde) doelgroep en probleemomschrijving. Open-hart-cirkels (ohc’s) richten zich naar gezinnen met jongeren die psychisch lijden en dit op diverse verontrustende manieren naar buiten brengen. 
Met het organiseren van ohc’s streven we de volgende drie einddoelen na. (1) Gezinnen ervaren terug greep of vat op hun leven te hebben. Ze kunnen weer verder en hebben een weg gevonden in het omgaan met de psychische kwetsbaarheid van één van hun naasten. (2) De kans op risicovol of verontrustend gedrag verkleint. (3) De instroom in een residentiële psychiatrische setting wordt voorkomen of de uitstroom wordt versneld (Vandamme & Wouters, 2016; Vlaamse Overheid, 2017).
Om deze einddoelen te realiseren wordt ingezet op de volgende vier tussendoelen. (1) Het herstellen van het contact en de verbinding tussen de gezinsleden, maar ook met de ruimere omgeving. (2) Het herstellen van de democratie van het spreken. De betrokkenen (opnieuw) leren communiceren over wat echt telt en hen leren om te spreken en luisteren vanuit het hart. (3) De betrokkenen op een andere manier leren kijken naar elkaar en hun situatie. (4) Gezinnen terug in hun kracht zetten (Vandamme et al., 2017, 2018a, 2019; Vandamme & Wouters, 2016). 
We streven ernaar om deze doelen te bereiken na 1 of 2 ohc’s. Indien dit meer tijd vraagt, blijven we zolang als nodig ondersteunen.

2. Doelen op meso- en macroniveau

Met vzw Re-Member hopen we op meso-en macroniveau ook een grondige mentaliteitswijziging op gang te brengen in de kijk op mensen met een psychische vraagstelling (Vandamme & Wouters, 2016). 
Het gaat over een andere manier van kijken naar en spreken over psychische kwetsbaarheid. Dit veronderstelt ook een andere taal, een niet-diagnostische taal, een taal die kansen en perspectieven biedt. Deze andere taal kan een katalysator zijn voor het op gang brengen van een mentaliteitswijziging (Re-Member, 2017). Tevens hopen we op termijn op een grondige wijziging van de huidige zorg en zorgstructuren waarbij uitgegaan wordt van deze andere kijk en waarbij allen die geraakt zijn door het psychisch lijden van een naaste betrokken worden in de zoektocht naar antwoorden (Vandamme et al., 2018a, 2019).

Doelgroep

Ohc’s richten zich naar gezinnen met jongeren en jongvolwassenen (tot 25 jaar) die een psychische kwetsbaarheid ervaren of geconfronteerd worden met existentieel lijden dat op een manier naar buiten komt die ernstige zorgen baart zoals zichzelf krassen, uitspreken niet meer te willen leven, pogingen doen om uit het leven te stappen, verwardheid, te weinig of te veel eten, een depressie,… (Re-Member, 2018). Ze lopen als gezin vast en zien geen uitweg meer. De situatie is volledig geblokkeerd. Angst overheerst hun doen en laten. Vaak hebben ze reeds verschillende trajecten doorlopen in een (residentiële) psychiatrische setting of dreigt een opname (Vandamme & Wouters, 2017b). 
Ontstaan met/voor jongeren en jongvolwassenen en hun gezin, zijn open-hart-cirkels ondertussen ook volop verder aan het ontwikkelen in klassen, leefgroepen, teams,…

Werkwijze

Open-hart-cirkels staan voor een liefdevolle, krachtige manier van omgaan met psychische kwetsbaarheid. In een ohc oefenen we ons om te spreken over datgene wat er werkelijk toe doet, wat ons diep raakt... Het gaat over existentiële thema's als rouw, verlies, leven en sterven, zingeving, angst, lijden,...naar aanleiding van een ingrijpende gebeurtenis, een (grote) bezorgdheid omtrent iemand, een kwetsbaarheid die zich uit in zorgwekkend gedrag, relaties die onder druk komen te staan...

Eens het gezin beslist heeft om aan een ohc deel te nemen, wordt de cirkel zo snel als mogelijk georganiseerd (binnen 1 à 2 weken, soms de dag zelf nog). De cirkels verlopen volgens een bepaald stramien. Elke cirkel start met een verwelkoming. Dan volgt de opener en het middenstuk. Er wordt geëindigd met een afsluiter. De structuur van de cirkels is gebaseerd op de verfijning van de methodiek ‘positieve heroriëntering’, uitgewerkt met aandacht voor psychische vraagstelling (Vandamme et al., 2017; Vandamme & Wouters, 2016).

Partners

We werken samen met zowel jeugdzorg-en welzijnsorganisaties als zelfstandigen over heel Vlaanderen (zie https://remember-openhartcirkels.be/).

• In West-  en Oost-Vlaanderen: 
  Kortrijk - Re-Member 
  Gent & Kortijk- vzw Oranjehuis – Columbus
  Poperinge – ’t SchildPad
• In Antwerpen: 
  Mechelen - Jeugdzorg Emmaüs - De Aanzet 
  Antwerpen - Wingerdbloei – Columbus 
  Antwerpen - De Touter – TERRA 
  Antwerpen – Kakelbont – Kiosk
  Antwerpen- Young FENIX
• In Vlaams-Brabant:
  Leuven - vzw De Wissel
• In Limburg:
  Pieter Simenon
  De Wiekslag

Wat maakt je praktijk tot een succes?

• nabijheid, geen wachtlijsten of intakeprocedures, onmiddellijke betrokkenheid en bereikbaarheid
• gezin of naaste betrokkenen hebben maximale regie, zowel inhoudelijk als procesmatig
• de eenvoud van het concept: we brengen iedereen samen die geraakt is en creëren een veilige ruimte om te spreken en te luisteren
• de genuanceerde gelaagdheid onder de schijnbare eenvoud: spreken en luisteren vanuit eigen gevoelens (niet vanuit evaluaties en oordelen), spreken en luisteren met de intentie tot meer wederzijds begrip en erkenning te komen
• een ontmoeting tussen mensen waarbij iedereen leert en verrijkt wordt door het proces
• uitnodigen tot een dialoog waarin alle stemmen kunnen gehoord worden 
• het ‘samen dragen’ en ‘verdragen’ van verschillende perspectieven, het weten dat er soms geen antwoorden zijn, de onzekerheid samen dragen"

Welke uitdagingen liggen er voor?

We zouden graag over de 'muren' en sectoren heen uitreiken en samen werken. Gestart binnen jeugdhulp hopen we bruggen te bouwen naar jeugdwerk, onderwijs, geestelijke gezondheidszorg,… Ons verlangen is om (visie van) de open-hart-cirkels meer binnen te brengen in de samenleving, in wijken, buurten, teams, leiderschap,…