Een toekomstplan voor de kinderopvang

In het najaar van 2022 gaf de Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin het startschot voor een toekomstplan voor de kinderopvang. Vertegenwoordigers van gezinnen, kinderopvangsector en experten werkten samen aan concrete voorstellen om de Vlaamse kinderopvang te hervormen. Op 14 maart 2024 stelde deze Toekomstgroep het resultaat van hun werk voor. 

De diverse samenstelling van de Toekomstgroep heeft een schat aan ideeën voortgebracht. De slottekst is het resultaat van een zorgvuldige afweging van de uiteenlopende voorstellen. Niet elke deelnemer hoeft unaniem in te stemmen met elk afzonderlijk voorstel. Deze slottekst wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over de toekomst van de kinderopvang.

Uitgangspunten van de Toekomstgroep

1. Het doel is toegankelijke, kwaliteitsvolle en leefbare kinderopvang voor elk gezin en elke opvangaanbieder in de Vlaamse Gemeenschap. 
2. De verschillende functies van kinderopvang -economisch, pedagogisch en sociaal- zijn even belangrijk en nauw met elkaar verbonden.
3. Kinderopvang draagt bij aan een naadloos ontwikkelings- en zorgtraject voor kinderen van 0 tot 6 jaar. Kinderopvang is daarom een cruciale partner in het lokaal geïntegreerd gezins- en jeugdbeleid. 
4. Opvangaanbieders krijgen voldoende ruimte voor maatschappelijk verantwoord sociaal ondernemerschap. 
5. Elke vorm van opvang heeft zijn unieke kenmerken en waarde. Dit zorgt voor een divers en boeiend opvanglandschap.
6. Alle voorstellen zijn onderbouwd door inzichten uit wetenschappelijk onderzoek, praktijkervaring, of internationale richtlijnen: Europees kwaliteitsraamwerk voor kwaliteit, Europese kindergarantie, Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind en Europese dienstenrichtlijn

Voorstellen van de Toekomstgroep in het kort

1. De Vlaamse Kinderopvang heeft nood aan een grondige herziening van de organisatie en de financiering die partijpolitieke belangen en legislaturen overstijgt. De basis hiervoor is een nieuw decreet kinderopvang en een meerjarig masterplan met een duidelijk tijdschema voor de komende 10 jaar, inclusief een budgetplan.
    
2. Om van kinderopvang een basisvoorziening te maken, is een recht op kinderopvang essentieel. Dit betekent dat er voldoende aanbod is waardoor een kwalitatieve opvangplaats gegarandeerd is. In landen waar dit recht wordt gerealiseerd, zoals Zweden, Noorwegen, Denemarken en Duitsland, maakt ongeveer 80% van de kinderen tot 3 jaar gebruik van kinderopvang. Om in Vlaanderen en Brussel ook 80% van de kinderen tot 3 jaar opvang te kunnen bieden, zijn er naast de huidige 93.000 plaatsen nog eens 29.000 extra plaatsen nodig.
    
3. Kwaliteitsvolle kinderopvang is niet mogelijk zonder goed opgeleide en gemotiveerde medewerkers. Daarom is het van cruciaal belang om prioriteit te geven aan het aantrekkelijker en duurzamer maken van de job door:
   • de ratio verder te verlagen naar 5 aanwezige kinderen per begeleider
   • correcte arbeidsvoorwaarden en motiverende opleidings- en loopbaanmogelijkheden voor alle medewerkers mogelijk te maken.
      
4. Realiseer een gelijk speelveld voor iedereen:
   • gezinnen: een tarief afgestemd op de financiële draagkracht van elk gezin (inkomenstarief)
   • aanbieders: iedereen kan een subsidie voor inkomenstarief krijgen
   • medewerkers: gelijk loon voor gelijk werk in een correcte arbeidsrelatie. Onthaalouders die werken voor een organisator kunnen werknemers worden.
      
5. Het subsidiesysteem moet hervormd worden. Het doel is een eenvoudig model waarbij gelijke subsidie wordt toegekend voor vergelijkbare opdrachten onder gelijke voorwaarden. De financiering dekt de werkelijke kosten voor medewerkers, werking en infrastructuur. De subsidie houdt ook rekening met de behoeften op niveau van de opvanglocatie, de organisatie én het lokaal netwerk. 
    
6. De unieke kenmerken van gezinsopvang moeten behouden worden in het toekomstige opvanglandschap: de kleinschaligheid, opvang in een gezinscontext en een vaste, vertrouwde persoon. Er moet aandacht zijn voor de specifieke factoren die gezinsopvang in staat stelt kwaliteitsvol en duurzaam te werken en voor de haalbaarheid van de voorwaarden in de regelgeving.  
    
7. Om een inclusieve en kwaliteitsvolle basisvoorziening te zijn is, samenwerking met partners noodzakelijk. Elke kinderopvang is verbonden met het Huis van het Kind en het Lokaal Loket Kinderopvang. Kinderopvang maakt deel uit van een lokaal netwerk van professionals gezins- en jeugdondersteuning.

Het huidige decreet voor kinderopvang van baby’s en peuters werd goedgekeurd in 2012. Dat is ruim 10 jaar geleden. Het was toen een antwoord op de versnipperde en heterogene Vlaamse regelgeving over kinderopvang. De uitdagingen voor de kinderopvang zijn sindsdien sterk geëvolueerd. Daarom zijn eerste stappen gezet om de rol, organisatie, financiering en het regelgevend kader van kinderopvang mee te laten evolueren. 

2021

Opgroeien werkte samen met een denktank met externe experten een eerste toekomstvisie voor kinderopvang van baby’s en peuters uit. Tegelijk schreef de SERV (het huis van het Vlaams sociaal overleg) een advies om te transformeren naar een kinderopvangmodel op maat van ouders en een soepel werkende arbeidsmarkt en samenleving: Advies kinderopvang: olie in het raderwerk van gezin, arbeidsmarkt en samenleving | SERV  
 

2022

In de context van het Vroeg en Nabij traject werd op initiatief van voormalig minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Wouter Beke, nadien overgenomen door minister Hilde Crevits, verder gewerkt aan een toekomstconcept voor kinderopvang in een geïntegreerd gezins- en jeugdhulpbeleid. 

We doorliepen een participatief traject vanaf het najaar 2022 tot het voorjaar 2024. Het doel van dit traject was om het eindrapport kinderopvang te concretiseren naar voorstellen om de Vlaamse kinderopvang te hervormen en te versterken. Het eindresultaat van dit traject stelden we voor op een conferentie in het voorjaar van 2024. Zo kunnen de voorstellen voor nodige belangrijke hervormingen en investeringen ook in de focus blijven in de volgende legislatuur. Aan dit traject namen o.a. de koepels, de vakbonden, experten, gebruikers en ondersteuners deel.
Parallel loopt er een traject over de toekomst van de gezinsopvang. Ook voor deze deelsector wordt gewerkt aan een duidelijke positionering en toekomstperspectief.